Մարդու իրավունքների միջազգային ֆեդերացիան (FIDH) Հայաստանում իր անդամ կազմակերպության` «Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ» (ՔՀԻ) ՀԿ-ի հետ համատեղ, հոկտեմբերի 26-ին բաց նամակ են հղել ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանին, որով կոչ են անում երկրում խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի վերացմանն ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկել՝ օրենսդրությունը և պրակտիկան համապատասխանեցնելով միջազգային չափանիշներին:
Նամակի պատճենն ուղարկվել է ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանին, ՀՀ արդարադատության նախարար Հրայր Թովմասյանին, ՀՀ ոստիկանության պետ Վլադիմիր Գասպարյանին, ՀՀ գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյանին։ Նամակի տեքստը` ստորև:
Հարգելի պարոն նախագահ, 2012թ. մայիսի 10 և 11-ին ՄԱԿ-ի Խոշտանգումների դեմ կոմիտեն վերանայեց Հայաստանի երրորդ պարբերական զեկույցը: Մի շարք քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություններ, այդ թվում` Մարդու իրավունքների միջազգային ֆեդերացիան (FIDH)՝ Հայաստանում իր անդամ կազմակերպության` Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ ՀԿ-ի հետ համատեղ, ներկայացրեցին այլընտրանքային զեկույցներ՝ ՄԱԿ-ի Խոշտանգումների դեմ Կոնվենցիային ներպետական օրենսդրության, գործողությունների և քաղաքականությունների համապատասխանության վերաբերյալ:
Հայկական պատվիրակության հետ երկօրյա կառուցողական երկխոսության արդյունքում ՄԱԿ-ի Կոմիտեն ընդունեց եզրափակիչ դիտարկումներ, որոնցում լուրջ մտահոգություն էր արտահայտվում մի շարք հարցերի վերաբերյալ: Կոմիտեն հայտարարել է, որ այն «լրջորեն մտահոգված է […] ոստիկանության կողմից ձերբակալված անձանց նկատմամբ խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի կիրառման շարունակական բազմաթիվ մեղադրանքների առնչությամբ», մասնավորապես քրեական դատավարության շրջանակում խոստովանություն կորզելու նպատակով, ինչպես նաև զինվորական անձնակազմի կողմից կիրառված դեպքերի վերաբերյալ: Կոմիտեն եզրակացրել է, որ քննությունները և դատական հետապնդումները չեն իրականացվում անհապաղ, անաչառ կամ արդյունավետ, և հետևաբար մեղավորները պատասխանատվության չեն ենթարկվում և տուժողներին փոխհատուցում չի տրամադրվում: «Խոշտանգումների» սահմանումը ՀՀ Քրեական օրենսգրքում չի համապատասխանում Կոնվենցիայի 1 և 4-րդ հոդվածներին:
Կոմիտեն նաև նշել է, որ «խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի տուժողները և վկաները բողոք չեն ներկայացնում իշխանություններին` վրեժխնդրության վախի պատճառով». բացակայում է արդյունավետ մեխանիզմը, որը կհեշտացներ բողոքների ներկայացման գործընթացը և գործնականում կապահովեր, որ բողոք ներկայացնողները պաշտպանված լինեն վատ վերաբերմունքից, ահաբեկումից կամ ճնշումներից, որոնց կարող են ենթարկվել բողոք ներկայացնելու համար:
Մի շարք առաջարկությունների թվում ՄԱԿ-ի Կոմիտեն ընդգծել է, որ ընթացիկ օրենսդրական բարեփոխումների համատեքստում Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է ձեռնարկի «անհապաղ և արդյունավետ միջոցներ ինչպես օրենսդրական դաշտում, այնպես էլ գործնականում, որպեսզի յուրաքանչյուր ձերբակալված անձ ոստիկանություն բերվելու առաջին իսկ պահից օգտվի բոլոր իրավական երաշխիքներից: Դրանք ներառում են պաշտպան ունենալու, անկախ բժշկական զննություն անցնելու, հարազատներին տեղեկացնելու, իրենց իրավունքների մասին իրազեկվելու և շտապ կարգով դատավորի մոտ ներկայացվելու իրավունքները:
Ի լրումն` որպես հետագա կանխարգելիչ միջոց անհրաժեշտ է ոստիկանության բոլոր բաժանմունքներում և կալանավորվածներին պահելու վայրերում հարցաքննությունների ձայնա- և տեսագրումն ապահովելու համար միջոցներ ձեռնարկել:
Ավելին, ինչպես հիշատակել է Կոմիտեն, միջազգային իրավունքի համաձայն, խոշտանգումների միջոցով կորզված ցուցմունքները երբևէ չպետք է կիրառվեն որպես ապացույց դատավարության ընթացքում: Համապատասխան միջոցներ պետք է ձեռնարկվեն ապահովելու դատարանում ապացույցների ներկայացման վերաբերյալ օրենդրության համապատասխանությունը Կոնվենցիայի 15-րդ հոդվածին, և խոշտանգումների միջոցով ձեռքբերված հայտարարությունները չներկայացվեն իբրև ապացույց որևէ դատավարության ընթացքում:
«Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ» ՀԿ-ն և Մարդու իրավունքների միջազգային ֆեդերացիան (FIDH) կիսում են ՄԱԿ-ի Կոմիտեի կողմից արտահայտած մտահոգությունները: Մենք կոչ ենք անում ՀՀ իշխանություններին անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել առաջարկությունների կատարման ուղղությամբ:
Անհրաժեշտ է քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի «խոշտանգում» եզրույթը Կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան պատշաճ կերպով սահմանվի, համարժեքորեն կանխարգելվեն խոշտանգումները և վատ վերաբերմունքը ողջ հանրապետությունում և ապահովվի պատասխանատվությունը՝ խոշտանգումների, վատ վերաբերմունքի և ազատությունից զրկված անձանց գտնվելու վայրերում մահվան բոլոր դեպքերի փաստով անհապաղ, լիարժեք և անաչառ քննություն իրականացնելու միջոցով: Ինպես նաև պատասխանատվության ենթարկել բոլոր մեղավորներին և հրապարակել հետապնդման նման դեպքերի արդյունքները:
Պրն նախագահ, խոշտանգումների դեմ կոմիտեի կողմից ՀՀ պարտավորությունների կատարման վերանայումը Հայաստանի Հանրապետության համար առիթ է ապացուցելու, որ այն հավատարիմ է իր երկրում խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի վերացմանն ուղղված իր միջազգային պարտավորություններին: ՔՀԻ-ն և FIDH-ը կոչ են անում ՀՀ իշխանություններին օգտագործել այս հնարավորությունը օրենսդրության մեջ փոփոխություն կատարելու, քրեական դատավարության և քրեական օրենսգրքերը բարեփոխելու և այլ անհրաժեշտ քայլեր ձեռնարկելու ուղղությամբ՝ համապատասխանեցնելով օրենսդրությունը և գործնական կիրառությունը միջազգային չափանիշներին:
Սուեր Բելհասսեն, FIDH Նախագահ
Արման Դանիելյան, ՔՀԻ նախագահ
