Լուսանկարը՝ Տարոն Թիթիզյանի, ՍիվիլՆեթ:
ՍիվիլՆեթը զրուցել է հեռուստամեկնաբան Արմեն Դուլյանի հետ, որին «Շանթ» հեռուստաընկերությունը աշխատանքից ազատել է ֆեյսբուքյան գրառման համար:
– Արմեն, Դուք Ձեր գրառումը համարում եք անձնական գրառում: Այն գրառում է մի մարդու, որին բոլորը ճանաչում են, որը Ֆեյսբուքում ունի 4 հազ. ընկեր: Արդյոք կա՞ սահման անձնականի և մասնագիտականի միջև:
– Իհարկե կա այդ սահմանը: Երբ ես աշխատանքից դուրս եմ գալիս, ինձ համար աշխատանքը դրանով ավարտվում է: Մնացածը իմ անձնական գործն է, իմ կարծիքով` ոչ միայն իմ, այլև ցանկացած մարդու: Եվ որևէ մեկը` գործատուն կամ ղեկավարը, իրավունք չունի քեզ աշխատանքից դուրս ասելու, որ չպետք է կարճ շալվար հագնես, չպետք է Ֆեյսբուքում ինչ-որ բան գրես, չպետք է այս ինչ պաղպաղակը ուտես և այլն, որովհետև դա արդեն բոլորովին այդ ղեկավարի գործը չէ: Ուրիշ բան, որ դու իրավունք ունես քո աշխատանքի սահմաններում ինձ ասես… դուք օրինակ բերեցիք, ներողություն եմ խնդրում, որ անձնական բանի եմ անդրադառնում, որ սա երկրորդ դեպքն է: Առաջինը Կիմա Եղիազարյանի հետ էր, որը աշխատում էր «Հայոց աշխարհ» թերթում, և նրան հանեցին նրա համար, որ այդ թերթի գլխավոր գծի հետ չհամաձայնեցված, հակառակ բան էր ասել: Թող ինձ ներեն, միգուցե ես սխալվում եմ այդտեղ, բայց ես չեմ պատկերացնում` ինչպես ես՝ որպես լրագրող, կարող եմ աշխատել մի թերթում և դրա գծի հակառակը տանել, դա շատ դժվար է պատկերացնել: Պատկերացնո՞ւմ եք` ձեզ մոտ ՍիվիլՆեթը ասում է՝ այսպես արեք, ես լրիվ հակառակն եմ անում և ասում եմ՝ դու իրավունք չունես ինձ աշխատանքից հանելու: Այո, ես իրավունք ունեմ հակառակը անել, այդ դեպքում բա գործատունի իրավունքը ո՞րն է: Դրա համար ասում եմ` աշխատանքի բերումով դու կարող ես լրիվ վերահսկել մարդուն: Ես շատ բաներ ունեմ ասելու եթերում, բայց չեմ ասում, որովհետև գիտեմ, որ այս հեռուստակայանի քաղաքականությանը սա դեմ է: Նրանք հարմարվողական են՝ այսպես ասած՝ չեն ուզում գնալ կոնֆլիկտի, և հասկանալի է, թե ինչու չեն ուզում: Ոչ մի հեռուստատեսություն հիմա չի ուզում գնալ կոնֆլիկտի, որովհետև բոլորի աչքի դեմ կա փակած «Ա1+»-ը, որը մինչև հիմա փակած են պահում: Թվում է, թե հիմարություն է հիմա այլևս «Ա1+»-ը չբացելը, կարելի է բացել, բոլորն էլ նույն բանը ասում են` իրենք որևէ ավել բան չեն բացում: Եթե մտածել եք դրա շուրջ… ես մտածել եմ` ինչու հիմա չեն բացում. վարկաբեկո՞ւմ են իրենք: Մենք «Ֆրիդոմ Հաուսում» դասվում ենք ոչ ազատ, տասը տարի` 2003թ., երբ փակվեց «Ա1+»-ը, այդ խայտառակությունը մենք տասը տարի մեզ վրա կրում ենք, և չկա այն մարդը, որ ասի` լավ բացենք: Բնականաբար դրա համար են մեզ դասում ոչ ազատ: Հենց «Ա1+»-ը բացվի, միանգամից մեզ կիսաազատ կդասեն, ինչպես Վրաստանն է և այլն: Չեն անում: Ինչու չեն անում, որպեսզի բոլոր հեռուստատեսությունների աչքի առաջ լինի այդ բանը` այսպես կլինի ձեզ հետ, եթե հանկարծ որևէ մեկդ Բաղրամյան 26-ի վերահսկողությունից դուրս գաք:
– Դուք տվեցիք Բաղրամյան 26-ի անունը: Ֆեյսբուքյան Ձեր գրառումն ընդհանուր դիտարկում էր, համեմատել էիք ռուսաստանյան իրավիճակը հայաստանյան իրավիճակի հետ: Չե՞ք կարծում, որ այնուամենայնիվ այդ որոշումը ոչ թե «Շանթ» հեռուստաընկերությունում է կայացվել, այլ պարտադրվել է նրան:
– Ես լրագրող եմ և ենթադրություններով չեմ կարող շարժվել: Ես շատ բան կարող եմ ենթադրել: Երեկ մի լրատվամիջոցի, որը նույն հարցը ինձ տվեց, ասացի` ես կարող եմ ենթադրել, որ Բարաք Օբաման զանգահարել է Սերժ Սարգսյանին և ասել է՝ ինչու է Դուլյան Արմենը մինչև հիմա աշխատում: Իհարկե, ես կարող եմ նման բան ենթադրել, բայց քանի որ ես նման բան չունեմ, այն, ինչ ինձ ասված է եղել, եղել է հետևյալը` դուք վիրավորել եք այդ հեռուստաընկերության ղեկավարությանը, ղեկավարությունը չի կարող հանդուրժել, որ իր աշխատակիցը հրապարակայնորեն վիրավորի իրեն, և դրա համար ձեզ աշխատանքից հեռացնում են: Ինչը լրիվ ճիշտ է, ես կարծում եմ, որ այո՛, որևէ աշխատակից իրավունք չունի իր ղեկավարությանը հրապարակայնորեն վիրավորել և վատ բան ասել այն ընկերության մասին, որտեղ աշխատում է, ինչ կարծիք էլ ուզում է՝ ունենա: Այո, այստեղ պետք է կարգապահությունը. որևէ աշխատակից իրավունք չունի, եթե ես նրան աշխատանք եմ տվել, կերակրում եմ, իմ դեմ որևէ բան ասի, դա պետք է բացառել: Պարզապես ես նրանց բացատրել եմ, որ ես ձեզ նկատի չեմ ունեցել… և հեռուստապատասխանատուները, հենց այդ բառը` պատասխանատուն, նշանակում է չինովնիկ, պաշտոնյա: Բնականաբար` ես նկատի ունեի նրանց, ովքեր վերահսկում են բոլոր հեռուստատեսությունները Հայաստանում և ոչ թե հեռուստատեսության ղեկավարին, ինչը աբսուրդ է: Ինձ համար ամենամեծ զարմանքը դա էր, որ մարդիկ կարող են իրենց վրա վերցնել այն, ինչ բոլորովին իրենց չէր վերաբերում: Եվ դրանից հետո ես բացատրում եմ, ասում եմ՝ ես ձեզ նկատի չունեի, ինձ բացատրում են, որ ո՛չ, դու նկատի ունեիր: Եթե մենք խոսեինք Լև Տոլստոյի ինչ-որ մի մեջբերման մասին, դա հասկանալի, կարելի էր վիճել՝ սա էր ուզում ասել, թե այն: Բայց երբ մարդուն ասում են՝ դու նկատի ունեիր ոչ այն, ինչ դու ասում ես, դու լրիվ ուրիշ բան նկատի ունեիր: Ես գիտեմ, չէ՞, ինչ ես նկատի ունեի, և ես բացատրում եմ, որ դա այդպես չէ: Ինձ բացատրում են՝ ո՛չ, դու նկատի ունեիր սա: Աբսուրդային, զավեշտական դեպք:
-Ուրիշ հարցեր են առաջանում. արդյոք Ձեզ աշխատանքից ազատելը արվել է օրինակա՞ն ճանապարհով, արդյոք Դուք պատրաստվո՞ւմ եք վիճարկել ընկերության որոշումը և արդյոք պահպանվե՞լ են աշխատանքային օրենսգրքի համապատասխան հոդվածները:
– Ես կարծում եմ, որ եթե մարդը կարծել է, որ ես իրեն վիրավորել եմ, ապա իրավունք ուներ ինձ հանել աշխատանքից: Այլ բան է, որ ես բացատրել եմ, որ այդպես չէ և այդպես չէր կարող լինել: Աշխարհում ոչ մի տեղ չկա, որ մարդը գնա մենակ: Կա, երբ կոլեկտիվ ցույցեր են անում ընկերության դեմ: Չկա այդպիսի բան աշխարհում, որ մի հոգի կանգնի՝ պաստառը ձեռքին, հայհոյանք գրած իր ղեկավարի մասին: Կարող է կոլեկտիվ ակցիա լինել: Նրանք կարծել են, որ հնարավոր է այդպիսի բան, որը պարզապես զավեշտալի է: Այդ մարդկանց ինտելեկտի մակարդակի վրա կարելի է պարզապես զարմանալ: Ես չեմ պատրաստվում վիճարկել, ես չեմ ուզում այլևս այդտեղ աշխատել, որովհետև աշխատել մարդկանց հետ, որոնք քո մասին այդպիսի կարծիքի են, շատ դժվար է, և ինձ համար շատ ծանր եղավ այս ամբողջ օրը: Երանի չլիներ այս ամեն ինչը, աղմուկ չհանվեր, որովհետև ոչ միայն այն, որ դու տեսնում ես, որ քո ղեկավարը կարծում է, որ դու կարող ես պարզապես սրիկայություն անել… եթե ինքը այդպես է կարծում, և դու իրեն համոզում ես, ասում ես՝ այդպես չէ, բայց նա շարունակում է պնդել` չէ, դու երևի ընդունակ ես, դու սրիկա ես, ինչպե՞ս ես գնամ ու աշխատեմ այդպիսի մարդու մոտ, ես չեմ կարող փոխել նրա մտածողությունը, նա այդպես է կարծում, որ ես սրիկա եմ: Դա դեռ ոչինչ, ղեկավարը՝ ղեկավար… վերջին օրվա ընթացքում Ֆեյսբուքում իմ գործընկերները, որոնց հետ երեք տարի կողք կողքի, ինչպես ձեզ հետ հիմա նստած, որևէ խնդիր չի եղել, շատ լավ մարդիկ են բոլորը, տարածում են հայտարարություն իմ դեմ: Բնականաբար, մարդն իր կամքով չի տարածում, որովհետև իմաստ չունի, ինչի՞ համար մարդուն, որին արդեն հանել են, մի հատ էլ խփես: Ստիպել են, փչացրել են այդ մարդկանց, ասել են՝ կտարածեք այս բանը: Այդ մարդիկ չեն ուզում, բայց ելնելով իմ օրինակից, որ ցանկացածի ցանկացած ժամանակ աշխատանքից կհեռացնեն, այդ մարդիկ փչանում են և տարածում են այն բանից հետո, երբ ես Ֆեյսբուքում նրանց գրել եմ՝ աղջիկ ջան, ինչու ես դա անում, դու գիտես, չէ՞, որ ես այդ մարդը չեմ, որ նման բան անեմ, և դու գիտես, ես քեզ բացատրել եմ, որ բոլորովին ղեկավարի և այս ընկերության մասին չեմ գրել: Բայց ինքը սուտը տարածում է: Ո՞նց է դրանից հետո հնարավոր այդ մարդկանց հետ աշխատել, որոնք պարզապես փչացան: Շատ կոնկրետ մարդկանց նրանց անմիջական ղեկավարը ստիպեց, որ փչանան, և ամբողջ կյանքում դա մնալու է իրենց խղճի վրա:
-Երեկ [հունիսի 11-ին] Դուք, փաստորեն, լրատվամիջոցների համար առաջին թեման էիք մինչև ֆուտբոլային հաղթանակը: Հետաքրքիր է, որ գրեթե բոլոր լրատվամիջոցները լուսաբանեցին Ձեզ հետ կապված միջադեպը, բացի «Ազատություն» ռադիոկայանից, որտեղ Դուք երկար տարիներ աշխատել եք: Ինչ-որ տրամաբանություն կա՞ այստեղ:
– Չեմ տեսնում որևէ տրամաբանություն և դրա բացատրությունը չունեմ: Այո, ես տարի մոտ 15 աշխատել եմ «Ազատություն» ռադիոկայանում, տասը տարի դրսում՝ Պրահայում ՝ կենտրոնակայանում, մի քանի տարի հետո էլ եկել եմ այստեղ և «Ազատություն» ռադիոկայանի ինտերնետային էջի պատասխանատուն եմ եղել: «Ազատություն» ռադիոկայանի «կապույտ» գրքում, կա այդպիսի «կապույտ» գիրք, որտեղ գրված է կանոնակարգը՝ ինչի համար է ստեղծվել այս լրատվամիջոցը և ինչ պետք է անի լրագրողը, ինչպիսի սկզբունքներով պետք է առաջնորդվի: Այնտեղ գրված է, որ հիմա արդեն ԽՍՀՄ փլուզումից հետո «Ազատություն» ռադիոկայանի գլխավոր նպատակներն են քարոզել ժողովրդավարությունը, խոսքի ազատությունը, արտահայտվելու ազատությունը, մարդու իրավունքների պաշտպանությունը: Այսինքն՝ կոնկրետ սևը սպիտակի վրա գրված է՝ «Ազատություն» ռադիոկայանի միակ նպատակը խոսքի ազատության պաշտպանությունն է: Հազար հատ, մոտավորապես, հարցազրույց եմ տվել բոլոր լրատվամիջոցներին, որևէ մեկը «Ազատություն» ռադիոկայանից չզանգահարեց և չհետաքրքրվեց այս գործով: Մեկնաբանություն չունեմ:
-Վերադառնալով Ձեր գրառմանը` Դուք իսկապես հետաքրքիր հարց էիք բարձրացրել գրաքննության վերաբերյալ, որ այն, ինչ պետք է գնա և այն, ինչ, կարծես թե, որևէ խնդիր չպետք է առաջացնի իշխանության համար, շատ հաճախ գրաքննվում է, հանվում է եթերից կամ տեքստից: Ընդհանրապես, Հայաստանում լրագրության մեջ, նաև Ձեր փորձը հաշվի առնելով, գրաքննությունը ինչքանո՞վ է խանգարում լրագրողին իր հիմնական ուղերձը տեղ հասցնելու: Արդյոք հնարավո՞ր է ինչ-որ բան անել թեկուզ ստեղծված համակարգի պայմաններում՝ թելադրվածին հակառակ:
– Գրաքննությունը բնականաբար թելադրում է, և ես կարծում եմ, որ հիմա այդ գրաքննությունը դարձել է անիմաստ ընդհանրապես: Երեկ ես բոլոր լրատվամիջոցներին խորհուրդ տվեցի նայել ejournal-ին, որը նախաձեռնել է «Կենտրոնի» Պետրոսը [«Կենտրոն» ՀԸ-ի մեկնաբան Պետրոս Ղազարյանը – խմբ.]: Ես էլ ժամանակին ակտիվորեն գրում էի, հիմա պարզապես ժամանակ չունեմ, վերջերս չեմ գրում: Եվ իմ գրած ամենաառաջին հոդվածներից մեկը նվիրված է եղել նրան, որ գրեթե բոլոր հեռուստաընկերությունները, որոնք «Կենտրոնի» նման մեծ հովանավոր չունեն և որոնք ստիպված են գովազդով ապրել, իսկ դրանք հիմնականում բոլոր լրատվամիջոցներն են, այդ թվում՝ և՛ Շանթը, և՛ Հ1-ը և այլն, բոլորը գրաքննվում են նախագահականի կողմից: Ես գրել էի պարզապես որպես ցանկություն, վերնագիրը հենց այդպես էր` «Բաց թողեք հայաստանյան հեռուստաընկերությունները»: Հիմա արդեն իմաստ չունի դա անել, որովհետև կա ինտերնետ, կա Ֆեյսբուք, հազարավոր բաներ կան, դրա իմաստը կորել է: Բայց այնտեղ այնպիսի մարդիկ են նստած, որոնց մասին ես գրել եմ` սահմանափակ, նեղմիտ մտածողությամբ մարդիկ, որոնք չեն հասկանում, որ դրա դարը անցել է, եթե դու հիմա «Ա1+»-ը բացես, բացարձակ ոչինչ չի փոխվի, ընտրությունների արդյունքները որևէ մի կետով չեն բարձրանա կամ չեն իջնի, ոչ մի նշանակություն չի ունենա: Բայց այնտեղ նստած այդ նեղմիտ մարդիկ [ասում են]՝ ոչ, պետք է բռնենք այսպես, որովհետև նրանց գործը միայն դա է: Եթե դու չես բռնում այդ ամեն ինչը, պարզ չէ՝ դու ինչի համար ես: Մեկը կհարցնի՝ եթե դու չես զանգահարում անընդհատ «Շանթ», չես կանչում ղեկավարին և ասում՝ գիտե՞ս ինչ, այս պետք է անել, այն պետք է անել, նախագահը այսպիսի բան ասաց, անպայման պետք է անել, ապա քո իմաստը ո՞րն է: Ինքը կկորցնի իր աշխատանքը և դրա համար ինքը այսպես պահում է:
-Այսինքն` իրենք իրենց ձեռքով մարգինալացնում են այդ հեռուստաընկերությունները, որոնք ծառայում են իրենց:
-Վատացնում են, վատ բան են անում պատմության համար, որովհետև, ասում եմ` դրա դարը անցել է, կար ժամանակ, որ միգուցե դա էֆեկտ տալիս էր: Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ շատ վստահ նրանք արեցին ամեն ինչ. մի հեռուստաընկերություն էր ընդամենը, որը վերահսկում էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, դրանից առաջ բնականաբար՝ կոմունիստները: Կար «Ազատություն» ռադիոկայան, որը ալտերնատիվ բան էր: Հենց Դաշնակցությունը փակվեց, միանգամից այստեղ փակվեց «Ազատություն» ռադիոկայանի վերահեռարձակումը՝ 1994թ. վերջին: Փակեցին, և մնաց միայն կենտրոնական պետական հեռուստատեսությունը, ուրիշ ոչ մի բան չկար: Այդ ժամանակ էֆեկտիվ էր, չորս տարի շարունակ ես խոսել եմ օդի մեջ, «Ազատություն» ռադիոկայանի հեռարձակումը կարելի էր լսել միայն կարճ ալիքներով, որը հազիվհազ էր լսվում: Լևոնը շատ արդյունավետ արգելակեց, հիմա հնարավոր չէ արդեն դա:
-Ձեզ աշխատանքից ազատելու դեպքը, իհարկե, Ձեզ համար շատ տհաճ դեպք է, բայց եթե նայում ենք ընդհանուր լրատվական դաշտի տեսանկյունից, գուցե և շատ կարևոր էր նման միջադեպը, որպեսզի մարդիկ, լրագրողական հանրությունը սկսի ավելի շատ մտածել, խորհել, լուծումներ գտնել և խուսափել հետագայում նման իրավիճակներից:
– Եթե իմ դեպքը կօգնի որևէ բանի, որ լրատվության որակը բարձրանա, գրաքննությունը վերացնեն, ես անկեղծ եմ ասում` պատրաստ եմ տասն անգամ աշխատանքից դուրս գալ, սոված մնալ, աշխատավարձ չստանալ, միայն դա այդպես լինի, սակայն, ցավոք, դա այդպես չէ: Անցավ, գնաց, ո՞վ կհիշի դա, վաղը ո՞վ է հիշելու: Կիմա Եղիազարյանին հանել են, ո՞վ է հիշում հիմա նրան, և բոլորը գիտեն, որ դա այդպես է:
–Տարբերությունը մեծ է, Դուք հեռուստամեկնաբան էիք, մարդիկ ամեն օր տեսնում էին Ձեզ:
– Ես չեմ ուզում համեմատվել, ես կոնկրետ օրինակներ չեմ ուզում բերել, շատ ճիշտ եք: Բայց, բոլոր դեպքերում, ես կարծում եմ, որ դա չի տա այն արդյունքը, ինչ դուք ակնկալում եք: Չի փոխվի այդ մտածողությունը և այս դեպքը դրա վառ օրինակն է: Քեզ կհանենք, և դու առանց աշխատանքի կմնաս ու վերջ: Մենք չենք փոխի, ուզում է Աստված այնտեղ բան անի, չի փոխվի և վերջ: Սա է:
– Աշխատանքի առաջարկներ ստացե՞լ եք:
– Չեմ ստացել ոչ մի տեղից, և ես այդքան էլ լավատես չեմ այդ գործում, որովհետև փորձը ունեմ: Ես մի անգամ էլ, երբ դուրս եկա մի լրատվամիջոցից, այն ժամանակ Հանրային հեռուստատեսությունում և ռադիոյում էի աշխատում: Երբ դուրս եկա այնտեղից, մնացի առանց աշխատանքի: Ինձ և բոլորին թվում էր, որ տաշած քարը գետնին չի մնա, սակայն մեկ տարի շարունակ մնացի տանը՝ առանց աշխատանքի: Թող որևէ մի լրատվամիջոց հիմա ասի՝ ես զանգահարեցի Դուլյանին և ասացի, որ գա և մեզ մոտ աշխատի՝ թեկուզ փոքր աշխատավարձով, բայց գա: Չկա նման բան, ոչ մի լրատվամիջոց նման առաջարկ չարեց մի տարվա ընթացքում: Դրա համար, որ ասում էին` տաշած քարը գետնին չի մնա, ես բոլորին դրանից հետո ասում եմ` կմնա, չկա նման բան, չեն ուզում ոչ մեկ: Այն ինչ որ ասում էիք`չի կարող պատահել, որ լավ լրագրողը առանց աշխատանքի մնա, կմնա: Ես դրա փորձը ունեմ:
Զրուցել է Կարեն Հարությունյանը
Հարցազրույցի տեսագրությունը կարող եք դիտել այստեղ:
Հ․Գ․
Արմեն Դուլյանի հետ կապված միջադեպի՝ «Ազատություն» ռադիոկայանի չլուսաբանելու հարցի վերաբերյալ ավելի ուշ Դուլյանը «Կենտրոն» հեռուստատեսության «Ուրվագիծ» հաղորդման ժամանակ հայտարարել է, որ ռադիոկայանից իսկապես իրեն զանգ է եղել, որը չի նկատել: «Ազատություն» ռադիոկայանն իր հերթին նյութ է հրապարակել միջադեպի վերաբերյալ:
